Żelazo – objawy niedoboru, norma, suplementacja. Kiedy wykonać badanie?

Żelazo odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu. Źródłem żelaza mogą być produkty pochodzenia zwierzęcego i roślinnego

Żelazo to pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, szczególnie w procesie transportu tlenu do tkanek. Znajduje się głównie w hemoglobinie – białku krwinek czerwonych odpowiedzialnym za przenoszenie tlenu z płuc do reszty ciała. Badanie poziomu żelaza we krwi pozwala ocenić jego ilość w organizmie, co może być kluczowe dla wykrycia niedoborów lub nadmiaru tego pierwiastka, a tym samym przyczyn różnych problemów zdrowotnych.

Jaka jest rola żelaza w organizmie?

Żelazo jest składnikiem hemoglobiny, która umożliwia erytrocytom przenoszenie tlenu do wszystkich komórek organizmu. Wspiera układ odpornościowy w zwalczaniu infekcji oraz bierze udział w procesach metabolicznych, które wytwarzają energię w komórkach. Odpowiednia ilość żelaza jest niezbędna do prawidłowego wzrostu i rozwoju, zwłaszcza u dzieci.

W jakich produktach występuje żelazo?

Żelazo można znaleźć zarówno w produktach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego, choć jego przyswajalność jest różna w zależności od źródła. Wyróżnia się dwa rodzaje żelaza: żelazo hemowe (lepiej przyswajalne, z produktów zwierzęcych) i żelazo niehemowe (mniej przyswajalne, z produktów roślinnych).

Produkty bogate w żelazo hemowe (źródła zwierzęce):

  • czerwone mięso (wołowina, jagnięcina);
  • podroby (wątróbka, nerki);
  • drób (indyk, kurczak);
  • ryby (tuńczyk, sardynki, dorsz);
  • owoce morza (małże, ostrygi).

Produkty bogate w żelazo niehemowe (źródła roślinne):

  • rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, fasola);
  • produkty pełnoziarniste (kasza gryczana, owies, brązowy ryż);
  • zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, rukola);
  • orzechy i nasiona (pestki dyni, sezam, migdały);
  • suszone owoce (rodzynki, morele, figi);
  • tofu i produkty sojowe;
  • buraki.

Co utrudnia wchłanianie żelaza?

Niektóre substancje i składniki diety mogą utrudniać wchłanianie żelaza, m.in. fityniany, wapń, polifenole, błonnik, szczawiany, fosforany, cynk i magnez.

Co poprawia wchłanianie żelaza?

Witamina C oraz kwasy organiczne (mlekowy i cytrynowy) znacząco zwiększają przyswajanie żelaza niehemowego, czyli tego pochodzącego z produktów roślinnych.

Kiedy należy wykonać badanie żelaza we krwi?

Badanie poziomu żelaza we krwi wykonuje się zazwyczaj w sytuacjach, gdy istnieją podejrzenia dotyczące problemów z jego przyswajaniem, magazynowaniem lub utratą. Najczęstsze wskazania do przeprowadzenia tego badania:

  • objawy anemii – osłabienie, zmęczenie, bladość skóry, zawroty głowy, przyspieszone tętno;
  • podejrzenie niedoboru żelaza – zwłaszcza u kobiet w ciąży, dzieci, wegetarian oraz osób z obfitymi miesiączkami;
  • ocena stanu zdrowia po dużej utracie krwi – np. po zabiegach operacyjnych, urazach lub przewlekłych krwawieniach;
  • podejrzenie nadmiaru żelaza – hemochromatoza;
  • monitorowanie leczenia – kontrola efektów leczenia niedoboru lub nadmiaru żelaza.

Jakie są objawy niedoboru żelaza?

Niedobór żelaza prowadzi do anemii, osłabienia, problemów z koncentracją oraz spadku wydolności fizycznej. Do najczęściej występujących symptomów, zaliczamy:

  • zmęczenie i osłabienie,
  • bladość skóry,
  • zawroty głowy i bóle głowy,
  • szybkie bicie serca (tachykardia),
  • zaburzenia koncentracji i problemy z pamięcią,
  • kruchość paznokci i wypadanie włosów,
  • zwiększona podatność na infekcje,
  • duszność.

Przyswajalność żelaza zależy od rodzaju żelaza w diecie, innych witamin i minerałów oraz substancji

Źródło: Photoroyalty / Shutterstock

Wyniki badania żelaza – norma i interpretacja

Wyniki badania żelaza we krwi są zazwyczaj podawane w mikrogramach na decylitr (µg/dL) lub mikromolach na litr (µmol/L). Normy mogą się różnić w zależności od laboratorium, ale ogólnie przyjmuje się następujące wartości:

  • Dorośli: od 55‒60  do 180 μg/dl.
  • Dzieci: Normy zależą od wieku, ale zazwyczaj wynoszą 50–120 µg/dL.

Co oznaczają podwyższone wartości żelaza?

Podwyższony poziom żelaza może świadczyć o nadmiernym magazynowaniu tego pierwiastka w organizmie, co może być spowodowane takimi stanami jak:

  • hemochromatoza – dziedziczna choroba prowadząca do nadmiernego gromadzenia żelaza;
  • przedawkowanie suplementów żelaza;
  • choroby wątroby – w tym marskość wątroby, która zaburza metabolizm żelaza;
  • anemia hemolityczna – stan, w którym czerwone krwinki są niszczone szybciej, niż mogą być zastąpione przez nowe.

Co oznacza niski poziom żelaza?

Niedobór żelaza jest częstą przyczyną anemii, która może prowadzić do osłabienia organizmu. Obniżony poziom żelaza może być wynikiem:

  • niedokrwistości z niedoboru żelaza – najczęstsza postać anemii, spowodowana brakiem żelaza w diecie lub problemami z jego wchłanianiem;
  • przewlekłe krwawienia – utrata żelaza w wyniku krwawienia, np. z przewodu pokarmowego lub obfitych miesiączek;
  • zwiększone zapotrzebowanie na żelazo – np. w okresie ciąży, wzrostu u dzieci, w czasie intensywnych ćwiczeń fizycznych.

Kiedy należy suplementować żelazo?

Suplementacja żelaza jest wskazana, gdy badania krwi potwierdzą jego niedobór lub istnieją zwiększone potrzeby organizmu, które nie zostają pokryte przez dietę. Sytuacje, w których suplementacja może być konieczna:

  • potwierdzony niedobór żelaza w wynikach badań krwi (niski poziom ferrytyny, hemoglobiny, żelaza);
  • ciąża, ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na żelazo dla prawidłowego rozwoju płodu;
  • u kobiet z intensywnymi miesiączkami;
  • u osób będących na diecie wegetariańskiej i wegańskiej – żelazo z produktów roślinnych jest trudniej przyswajalne niż żelazo hemowe z mięsa;
  • u dzieci i niemowląt w okresie szybkiego wzrostu;
  • intensywny wysiłek fizyczny;
  • przewlekłe krwawienia.

Przed rozpoczęciem suplementacji żelaza zawsze warto skonsultować się z lekarzem. Nadmiar żelaza może być równie szkodliwy i prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak uszkodzenie wątroby.

Żródło grafiki głównej: Danijela Maksimovic / Shutterstock

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *